Γιορτινό κοκτέιλ αναγκών, ανισοτήτων και αλληλεγγύης

Οι γιορτές έχουν πολλές λειτουργικές χρήσεις. Γεννούν αναμνήσεις, προκαλλούν συναισθήματα, αποτελούν αφορμές –αφορμές να συναντήσουμε, αφορμές να μιλήσουμε, αφορμές να κάνουμε πράγματα έξω από την καθημερινότητα. Για παράδειγμα, δεν συγκεντρώνουμε κάθε μέρα ρούχα για να τα δώσουμε σε όσους τα έχουν ανάγκη. Στις γιορτές, όμως, είναι πιο… εύκολο να το θυμηθούμε. Εξάλλου, τότε (ή σε περιστάσεις εκτάκτων αναγκών) είναι που όλα γύρω μας το θυμίζουν: καμπάνιες, οργανώσεις, μέσα ενημέρωσης, δήμοι και κοινότητες, φίλοι και συγγενείς. Μας το θυμίζει ακόμη και ο μύθος του καλού πνεύματος των Χριστουγέννων καλή ώρα, που μας «υπαγορεύει» να είμαστε φιλεύσπλαχνοι, φιλάνθρωποι κ.ο.κ

Πέραν των γιορτών, και οι λέξεις έχουν λειτουργικές χρήσεις. Είναι εργαλεία με τα οποία βαφτίζουμε ανθρώπους, πράγματα, ενέργειες, συναισθήματα. Είναι σημαίνοντα που από πίσω κρύβουν σημαινόμενα: νοήματα, σημασίες, πολιτισμικές αντιλήψεις ολόκληρες. Οι σημασίες των λέξεων μετασχηματίζονται, αλλάζουν ανάλογα την εποχή, τις κυρίαρχες ιδέες, τα υποκείμενα που τις χρησιμοποιούν. 

Ας πάρουμε ένα εν-καιρο παράδειγμα. Φιλανθρωπία. Για κάποιους σηματοδοτεί μια ιδιαίτερα ευγενή πράξη. Για άλλους είναι ταυτόσημη με την αλληλεγγύη. Για τρίτους, όμως, η φιλανθρωπία και η αλληλεγγύη μικρή σχέση έχουν. Μια μεγάλη γραμμή διανοητικής σκέψης έχει ασχοληθεί με αυτό το δίλημμα που σχετίζεται βαθιά με τα θεμέλια του κοινωνικού κράτους. Στόχος μου δεν είναι να παραθέσω τις φιλοσοφικές θέσεις που τοποθετούν την αλληλεγγύη σε υψηλότερο βάθρο από την φιλανθρωπία, αλλά να θέσω ένα προβληματισμό –ένα προβληματισμό εντός του καιρού του όπως ανέφερα, αφού για πολλούς η ανάγκη της προσφοράς αναδύεται σε εορταστικές περιόδους.

Κατά την ταπεινή μου γνώμη, λοιπόν (που προφανώς βασίζεται σε συγκεκριμένα, στρατευμένα αναγνώσματα –τίποτα δεν είναι αντικειμενικό, γνώμη μου) η φιλανθρωπία προϋποθέτει την ανισότητα. Κάποιος έχει, κάποιος φίλος του ανθρώπου έχει, και αφού έχει και μπορεί και θέλει, από θέση ισχύος δίνει στον (συν)άνθρωπο που δεν έχει.

Πολύ εύλογα ανακύπτει το ερώτημα του αν μπορούμε να διανοηθούμε κοινωνίες χωρίς ανισότητες για να αποφύγουμε τη φιλανθρωπία. Ξεκάθαρα θα απαντήσω πως όχι, δεν μπορούμε να τις διανοηθούμε (και πάλι αυτή είναι η δική μου θέση, βασισμένη στη δική μου στράτευση, και διόλου απαισιόδοξη –το αντίθετο: μάλλον ριζοσπαστικά αισιόδοξη που θα έλεγε και ο αγαπημένος μου Λακλάου. Μα μην ξεφύγω άλλο). 

Δεν νομίζω πως μπορεί να υπάρξει πλήρης ισότητα σε καμία κοινωνική κατασκευή όσο υπάρχουν υποκειμένα με νευρώσεις, όσο αναπτύσσονται δυνάμεις, όσο συμφέροντα θα υπάρχουν. Νομίζω, όμως, πως μέσα στις πολύ δικές μας κοινωνικές κατασκευές, στις κοινωνίες μας, μπορεί να υπάρξει μια προσφορά που δεν προϋποθέτει την ανωτερότητα: τον ένα που έχει και μπορεί και θέλει, και τον άλλο που δεν έχει. Μπορεί να υπάρξει –και υπάρχει- μια προσφορά ανάμεσα σε υποκείμενα που κάτι δίνουν, κάτι παίρνουν, που αναγνωρίζουν τη θέση τους, τις ανάγκες τους, την κοινωνική αδικία, τις ανισότητες. Και ταυτόχρονα αναγνωρίζουν ότι τα συλλογικά προβλήματα απαιτούν συλλογικές λύσεις.

Εκεί έρχεται η αλληλεγγύη να «μας λύσει τα χέρια» -ή να μας μπλέξει περισσότερο το μυαλό εδώ που φτάσαμε. 

Αυτό που θέλω να πω είναι ότι για να υπάρξει προσφορά δεν προϋποτίθεται η ανωτερότητα και πως ο καθένας μας μπορεί να προσφέρει και να δεχθεί, να ανταλλάξει, να παλέψει συλλογικά για κοινά προβλήματα.

Φέτος οι γιορτές, ο χειμώνας, η κρίση και η πανδημία δημιουργούν ένα εκρηκτικό κοκτέιλ ανισοτήτων και αναγκών. Αν θέλουμε να προσφέρουμε, αυτό δεν θα επιτευχθεί μονάχα με 5 ευρώ, 1.000 ευρώ σε φιλανθρωπίες , στον άστεγο της γειτονιάς, ή με μια εκκαθάριση στην ντουλάπα μας. Ναι θα γίνουν κι αυτά, αλλά είναι η στιγμή να αναρωτηθούμε πάνω σε συλλογικές προσπάθειες και πρωτοβουλίες, να δράσουμε όλοι μαζί.

 

ΥΓ: Προφανώς, το θέμα χωράει πολύ συζήτηση πάνω στον ανθρωπισμό, τις θεωρίες της ισότητας, τον νεοφιλελευθερισμό, το τι σημαίνει κοινωνία, υποκείμενο κ.ο.κ. Στο μέλλον….

Κλείνω το κείμενο με την ελπίδα να αναζητήσουμε δράσεις αλληλεγγύης στους δήμους μας, τις γειτονιές μας, τους κύκλους μας. Και με τρεις προτάσεις δράσεων αλληλεγγύης.

 

«Ομάδα αλληλεγγύης αστέγων» στην Αθήνα

 

 

Κοινωνική Κουζίνα “Ο Άλλος Άνθρωπος” (που πολύ εύστοχα αναφέρει: “Ο «Άλλος Άνθρωπος», δεν είναι μια φιλανθρωπική οργάνωση όπου οι περισσότερο ευνοούμενοι βοηθούν τους αναξιοπαθούντες. Είναι μια αυτοδιαχειριζόμενη δράση, όπου όσοι συμμετέχουν ευνοούνται. Όλοι είναι ίσοι γύρω από την κατσαρόλα, μαγειρεύουν μαζί και τρώνε από το ίδιο φαγητό και ας είναι διαφορετικοί από κάθε άποψη”)

 

 

Διαδικτυακός τηλεμαραθώνιος αλληλεγγύης για τους εργαζόμενους στον πολιτισμό 

*από την «Αλληλεγγύη για Όλους» και το Ταμείο Αλληλοβοήθειας του Σωματείου Ελλήνων Ηθοποιών